حجیت اجماع منقولبه صحت استناد و احتجاج به اجماع منقول به خبر واحد یا خبر متواتر، حجیت اجماع منقول گفته می‌شود. ۱ - توضیح حجیت اجماع منقولحجیت اجماع منقول، به معنای صحت تمسک و احتجاج به آن، از سوی شارع نسبت به مکلف و به عکس است که لازمه آن منجزیت - در صورت اصابت به واقع - و معذریت - در صورت عدم اصابت به واقع - می‌باشد. ۲ - حجت بودن اجماع منقولاجماع منقول ، اگر نقل آن به حد تواتر برسد، در حکم اجماع محصل بوده و حجت است، اما اگر نقل آن به اندازه خبر واحد باشد، درباره حجیت آن میان اصولی ها اختلاف است و هر یک از آنان، به حسب مبانی خود نظر متفاوتی ارائه نموده اند؛ کسانی که خبر واحد را حجت نمی‌دانند، اجماع منقول به خبر واحد را نیز حجت نمی‌دانند و کسانی که خبر واحد را حجت می‌دانند، در مورد اجماع منقول اختلاف دارند. ۳ - بیان اختلاف نظرات در حجت بودن اجماع منقول به خبر واحدبرخی میان خبر واحد حدیثی و اجماع منقول به خبر واحد، فرق نگذاشته و گفته اند: چون هر دو، خبر واحدی است که از رأی امام( ع ) حکایت می‌نماید، بنابراین هر دو معتبر و حجت هستند. برخی دیگر همانند "مرحوم نایینی" به تفصیل معتقد شده و گفته اند:اجماع منقول به خبر واحد باید به صورت اخبار از طریق حس باشد و طبق این مبنا، نقل، گاهی به صورت نقل سبب است؛ یعنی دیدگاه‌ها و فتواهای علما که سبب کشف از رأی معصوم ـ عليه‌السلام ـ است نقل می‌شود. و گاهی به صورت نقل مسبب می‌باشد؛ یعنی خود رأی معصوم ـ عليه‌السلام ـ به طور مستقیم نقل می‌شود. در صورتی که اجماع منقول به خبر واحد به صورت نقل سبب باشد، چون اخبار از حس است، تحت عموم ادله حجیت خبر واحد می‌گنجد و حجت می‌شود؛ اما اگر به صورت نقل مسبب باشد، چون اخبار از حدس است، از طریق حجیت خبر واحد، حجت نمی‌گردد، مگر طبق نظر کسانی که به حجیت اجماع حدسی معتقد هستند، در صورتی که حدس قریب به حس باشد. ۴ - نظر شیخ انصاری در اجماع منقولبرخی دیگر چون مرحوم " شیخ انصاری " تفصیل دیگری داده اند، به این صورت که اگر ناقل اجماع، اجماع همه علما را در همه اعصار نقل کند، به گونه ای که برای ناقل، حدس قطعی به رأی معصوم ـ عليه‌السلام ـ پیدا شود، این اجماع منقول حجت است، زیرا نازل منزله اخبار از حس می‌باشد، و اگر حدس ظنی پدید آید و اجماعی را نقل کند که از راه قانون لطف، نسبت به رأی معصوم ـ عليه‌السلام ـ قطع حاصل شود، چنین اجماع منقولی اعتبار ندارد. ۵ - سایر نظرات در اجماع منقولدر مسئله، دیدگاه های دیگری نیز وجود دارد که با مبانی معتقدان به حجیت اجماع محصل، مناسبت دارد؛ برای نمونه، " شهید صدر " اجماع منقول را به هیچ وجه حجت نمی‌داند، زیرا نظر امام ـ عليه‌السلام ـ از طریق حدس و اجتهاد به دست می‌آید. البته کشف اتفاق علما در مسئله، حسی است و تنها همان حجت است. [۲]
الاجتهاد اصوله و احکامه، بحر العلوم، محمد، ص۷۵.
[۱۱]
منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، جناتی، محمد ابراهیم، ص۲۱۴.
[۱۳]
تحریر المعالم، مشکینی، علی، ص۱۵۷.
[۱۴]
سیری کامل در اصول فقه، فاضل لنکرانی، محمد، ج۱۰، ص۲۹۱.
۶ - پانویس
۷ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۳۹۲، برگرفته از مقاله «حجیت اجماع منقول». |